W większości programów coachingu menedżerskiego i rozwoju przywództwa głównym celem jest zmiana zachowań – pomoc w identyfikowaniu i eliminowaniu tych, które przeszkadzają w efektywnym przywództwie, oraz wzmacnianie tych, które je wspierają. Ale co z przekonaniami i wartościami, które kierują naszymi zachowaniami?
Korzyści z introspekcji i refleksji nad własnym charakterem oraz systemem wartości są rzadko poruszane w typowych sesjach coachingowych. Nie jest to zaskakujące – żyjemy w świecie napędzanym technologią i tempem, w którym nie ma czasu na refleksję, a klienci oczekują natychmiastowych rezultatów. Choć rośnie świadomość zalet „uważności” (mindfulness), takich jak joga czy medytacja, oraz introwertycznego stylu pracy, to filozoficzna autorefleksja – dotycząca wartości, cnót i mądrości – jest nadal zaniedbywana. Większość programów rozwoju liderów niemal nie wspomina o mocy wynikającej z klarownego określenia swojej filozofii życiowej. A powinna.
Badania neurologiczne wspierają potrzebę autorefleksji. Jedno z nich, opublikowane w BMC Neuroscience, wykazało, że w trakcie zadań refleksyjnych aktywowany jest przedni zakręt obręczy (ACC). Ta część mózgu odpowiada za wykrywanie rozbieżności między stanem rzeczywistym a pożądanym, integrację emocji, motywacji i informacji poznawczych, a także modulowanie uwagi. W skrócie – aktywacja ACC pomaga liderom zidentyfikować wartości i cele strategiczne, a także wdrożyć skuteczne plany działania.
Filozoficzne doradztwo jako „terapia dla zdrowych”
Refleksja nie musi się jednak odbywać wyłącznie w laboratorium. Można ją z powodzeniem zaadaptować do realiów zarządu i codziennego życia zawodowego. Jednym ze sposobów jest filozoficzne doradztwo – rosnący w siłę nurt określany mianem „terapii dla zdrowych”. Pomaga ono racjonalnym i zdrowym psychicznie osobom uporządkować ich światopogląd i wyznaczyć cele w obliczu wyzwań i zmian. Konsultanci filozoficzni prowadzą ze swoimi klientami ustrukturyzowane rozmowy, bazujące na wartościach i celach. Czerpią z nauk zarówno filozofów Wschodu, jak i Zachodu – od Sokratesa po Konfucjusza – a także z myśli współczesnych. Dzięki temu wspierają rozwój indywidualnych filozofii życiowych i pomagają klientom sięgnąć po ich najwyższe aspiracje i ideały.
Przykład? Prezes firmy, który zlekceważył swój zespół, wyśmiewając go, przerywając innym i deprecjonując ich wkład, staje nagle przed trudnym dylematem etycznym, który może zagrozić reputacji i kondycji finansowej przedsiębiorstwa. Z powodu swojego zachowania nie ma z kim omówić problemu – odizolował się od reszty zespołu. W takiej sytuacji doradztwo filozoficzne może pomóc mu zmienić podejście, ograniczyć negatywne zachowania i odbudować relacje. Rozważania nad naukami Sokratesa i Jürgena Habermasa pozwoliły jednemu z menedżerów wdrożyć proces dialogu, budowania konsensusu i „racjonalności komunikacyjnej”, co pomogło mu wyjść z kryzysu.
Narzędzie autorefleksji: SANE
Filozoficzna autorefleksja jest szczególnie cenna w momentach przełomowych – gdy liderzy stoją przed poważnym wyzwaniem, kryzysem lub dylematem. Czy można skorzystać z jej dobrodziejstw bez formalnych spotkań z filozoficznym doradcą? Oczywiście – wystarczy zatrzymać się i zastanowić nad swoimi wartościami. Pomocna może być tu metoda SANE, stworzona przez autora artykułu i oparta na pytaniach zadawanych przez wybitnych filozofów:
- Sokrates: Jakie pytanie najbardziej kwestionuje moje obecne podejście?
- Arystoteles: Jakie cnoty są dla mnie najważniejsze i jak je wyrażam?
- Nietzsche: Jak kieruję swoją „wolą mocy”, dbam o własny interes i postępuję zgodnie z wybranymi wartościami?
- Egliści egzystencjalni (np. Sartre): Jak biorę pełną odpowiedzialność za swoje wybory i ich konsekwencje?
To nie tylko akademickie ćwiczenie. Prezes wspomniany wcześniej, dzięki refleksji nad tymi pytaniami, uświadomił sobie, że „szacunek do innych” i „skromność” to jego kluczowe wartości. To skłoniło go do zmiany zachowania i przeprowadzenia konstruktywnych rozmów z zespołem. Efektem była wspólna decyzja i odnowiona pozycja przywódcza.
Mądrość praktyczna
Podobnie jak praktyki mindfulness, autorefleksja wymaga czasu i wysiłku. Ale w odróżnieniu od nich, nie polega na wyłączeniu myślenia, lecz na jego pogłębieniu – nad wartościami i sensem działania. Nagrodą za tę pracę jest to, co Arystoteles nazwał phronēsis – mądrość praktyczna. Rozważania nad ponadczasowymi wartościami filozoficznymi mogą inspirować do konkretnych, aktualnych działań służących rozwojowi i trwałemu sukcesowi.
Autor: David Brendel
Opublikowano na HBR.org, 19 września 2014 r.
